Ủy viên Bộ Chính trị, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính tham gia đối thoại chính sách "Việt Nam: Định hướng tầm nhìn toàn cầu" tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF)
ở Davos, Thụy Sỹ, ngày 16-1-2024_Ảnh: TTXVN
Tình trạng “đa khủng hoảng” và bất ổn địa - chính trị
Trong nửa đầu năm 2024, thế giới tiếp tục chứng kiến sự leo thang của nhiều cuộc khủng hoảng và “điểm nóng” địa - chính trị trên toàn cầu. Các diễn đàn đa phương quốc tế lớn, như Diễn đàn Kinh tế thế giới Davos (tháng 1-2024), Hội nghị An ninh Munich (tháng 2-2024), Diễn đàn Jeju vì Hòa bình và Thịnh vượng (tháng 5-2024) và Đối thoại Shangri-La (tháng 6-2024) đều nhấn mạnh tính chất phức tạp, đa chiều của những thách thức đang nổi lên hiện nay.
Tại khu vực châu Âu, cuộc xung đột Nga - Ukraine vẫn là tâm điểm chú ý, với những tác động sâu rộng đến an ninh khu vực và kinh tế toàn cầu. Trong khi đó, Hội nghị An ninh Munich năm 2024 đặc biệt quan tâm đến khả năng cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump có thể “trở lại” Nhà Trắng và những hệ lụy tiềm tàng đối với chính sách của Mỹ về cuộc xung đột Nga - Ukraine. Điều này phản ánh mối quan ngại sâu sắc của châu Âu về sự ổn định đối với cam kết an ninh xuyên Đại Tây Dương. Đồng thời, cuộc xung đột này cũng làm dấy lên những thảo luận sôi nổi về khả năng tự chủ chiến lược của châu Âu và nhu cầu tăng cường năng lực quốc phòng của các nước thành viên Liên minh châu Âu (EU).
Ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, căng thẳng ở Biển Đông và eo biển Đài Loan (Trung Quốc) tiếp tục là chủ đề nóng tại Đối thoại Shangri-La. Phát biểu của Tổng thống Philippines Ferdinand Romualdez Marcos Jr. cảnh báo về khả năng đáp trả quân sự nếu Trung Quốc gây thiệt hại về người đối với Philippines đã làm gia tăng quan ngại về nguy cơ xảy ra xung đột vũ trang trong khu vực. Tuyên bố này cũng phản ánh xu hướng cứng rắn hóa lập trường của các nước trong tranh chấp Biển Đông, đồng thời cho thấy sự phức tạp trong việc duy trì hòa bình và ổn định khu vực.
Tại khu vực Trung Đông, cuộc xung đột Israel - Hamas ở Dải Gaza tiếp tục leo thang, kéo theo những hệ lụy nhân đạo nghiêm trọng và đe dọa sự ổn định của toàn khu vực. Đồng thời, tình hình ở Syria và Yemen vẫn chưa có dấu hiệu cải thiện đáng kể. Những căng thẳng này không chỉ đe dọa hòa bình khu vực, mà còn tác động sâu sắc đến nền kinh tế toàn cầu, gây ra gián đoạn chuỗi cung ứng, ảnh hưởng đến giá cả hàng hóa và làm suy giảm niềm tin của các nhà đầu tư.
Tại Diễn đàn Jeju vì Hòa bình và Thịnh vượng, các chuyên gia nhận định Cộng hòa Dân chủ Nhân dân (CHDCND) Triều Tiên đã có sự điều chỉnh chính sách theo hướng cứng rắn hơn đối với Hàn Quốc. Nguyên nhân được cho là do CHDCND Triều Tiên đang phải đối mặt với không ít thách thức nội bộ, bao gồm khó khăn kinh tế và nhu cầu củng cố đoàn kết trong nước. Đáng chú ý, CHDCND Triều Tiên đang tăng cường liên minh với Nga và Trung Quốc, được xem như một động thái nhằm đối trọng với liên minh Mỹ - Nhật Bản - Hàn Quốc. Những diễn biến trên khiến cộng đồng quốc tế quan ngại về khả năng gia tăng căng thẳng trên bán đảo Triều Tiên, gây ra những tác động đến cấu trúc an ninh khu vực.
Trong bối cảnh đa khủng hoảng này, các diễn đàn quốc tế đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tăng cường đối thoại và hợp tác đa phương. Tuy nhiên, sự chia rẽ sâu sắc giữa các cường quốc và sự suy giảm niềm tin vào các thể chế đa phương quốc tế hiện hữu đang đặt ra những thách thức cho việc giải quyết các cuộc khủng hoảng một cách hiệu quả và bền vững.
Cạnh tranh chiến lược giữa các cường quốc tiếp tục gay gắt
Trong bối cảnh địa - chính trị căng thẳng, cạnh tranh chiến lược giữa các cường quốc tiếp tục là một động lực chính định hình quan hệ quốc tế trong nửa đầu năm 2024. Các diễn đàn lớn, như Diễn đàn Kinh tế thế giới Davos, Hội nghị An ninh Munich và Đối thoại Shangri-La đều dành sự quan tâm đặc biệt đối với vấn đề cạnh tranh chiến lược giữa các cường quốc, qua đó phản ánh tầm quan trọng và tác động sâu rộng của vấn đề này đối với trật tự thế giới hiện nay.
Quan hệ Mỹ - Trung Quốc vẫn là tâm điểm chú ý tại hầu hết diễn đàn. Mặc dù giữa hai nước còn tồn tại nhiều khác biệt, song đã xuất hiện một số dấu hiệu cho thấy mối quan hệ này đang dần đi vào quỹ đạo ổn định hơn. Tại Đối thoại Shangri-La, các nhà lãnh đạo hai nước đều bày tỏ mong muốn kiểm soát cạnh tranh và tránh xung đột trực tiếp. Tuy nhiên, cạnh tranh chiến lược giữa hai nước vẫn tiếp diễn gay gắt trên nhiều lĩnh vực, từ công nghệ, thương mại đến ảnh hưởng địa - chính trị. Đáng chú ý, cuộc cạnh tranh chiến lược giữa Mỹ và Trung Quốc ngày càng lan rộng ra những lĩnh vực mới, như trí tuệ nhân tạo (AI), công nghệ lượng tử, không gian vũ trụ. Tại Diễn đàn Kinh tế thế giới Davos, nhiều chuyên gia cảnh báo về nguy cơ của một cuộc “Chiến tranh lạnh công nghệ” giữa Mỹ và Trung Quốc, với những hệ lụy tiềm tàng đối với chuỗi cung ứng toàn cầu và sự phát triển của các công nghệ then chốt.
Trong khi đó, Nga tiếp tục khẳng định vai trò trong việc xây dựng trật tự thế giới đa cực thông qua các diễn đàn lớn, như Diễn đàn Kinh tế quốc tế St. Petersburg (SPIEF), Câu lạc bộ Valdai. Chính quyền Tổng thống Nga Vladimir Putin nhấn mạnh tầm nhìn về một trật tự quốc tế công bằng và bình đẳng hơn, đồng thời chỉ trích mạnh mẽ chính sách của phương Tây, nhất là Mỹ. Tại SPIEF, Tổng thống Nga V. Putin đã kêu gọi xây dựng một hệ thống tài chính quốc tế mới, ít phụ thuộc vào đồng USD, phản ánh mong muốn của Nga trong việc giảm bớt ảnh hưởng của các biện pháp trừng phạt kinh tế từ phương Tây.
Cạnh tranh giữa các cường quốc cũng tác động mạnh mẽ đến các nước trong khu vực, nhất là Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). ASEAN đang đứng trước thách thức phải cân bằng giữa các nước lớn, đồng thời tận dụng cơ hội từ việc các nước tìm kiếm lựa chọn thay thế cho Trung Quốc trong đầu tư và sản xuất. Tại Diễn đàn Tương lai ASEAN (AFF), các nhà lãnh đạo và chuyên gia khu vực thảo luận sôi nổi về chiến lược “không chọn bên” và cách thức duy trì vai trò trung tâm của ASEAN trong cấu trúc khu vực. ASEAN cũng đang phải đối mặt với không ít thách thức nội bộ. Tại Diễn đàn Jeju vì Hòa bình và Thịnh vượng, các chuyên gia cho rằng ASEAN đang thiếu các nhà lãnh đạo có tầm nhìn và mất dần truyền thống đối thoại thẳng thắn giữa các nước thành viên. Điều này có thể làm suy yếu khả năng của ASEAN trong việc ứng phó hiệu quả với áp lực từ cạnh tranh cường quốc.
Trong bối cảnh này, nhiều quốc gia vừa và nhỏ đang nỗ lực tìm phương cách nâng cao vị thế và tiếng nói trên trường quốc tế. Đơn cử như, Ấn Độ thông qua Đối thoại Raisina, nhằm nỗ lực định vị đất nước như một cường quốc đang trỗi dậy và có tiếng nói quan trọng trong trật tự thế giới đa cực. Tương tự, các nước Hàn Quốc (thông qua Diễn đàn Jeju vì Hòa bình và Thịnh vượng) hay Singapore (thông qua Đối thoại Shangri-La) cũng tích cực tổ chức các diễn đàn quốc tế, nhằm tăng cường ảnh hưởng trong những vấn đề khu vực và toàn cầu.
Tóm lại, cạnh tranh chiến lược giữa các cường quốc không chỉ định hình lại cấu trúc quyền lực toàn cầu, mà còn tác động sâu sắc đến chiến lược đối ngoại và phát triển của các quốc gia khác. Trong bối cảnh này, việc xây dựng lòng tin, tăng cường đối thoại và thúc đẩy hợp tác đa phương trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết để giảm thiểu rủi ro xung đột và tìm kiếm giải pháp cho những thách thức chung của nhân loại.
Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken trong cuộc gặp Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị bên lề Hội nghị An ninh Munich tại Đức, ngày 16-2-2024_Ảnh: AFP/TTXVN
Trật tự thế giới đa cực hóa và nhu cầu cải cách thể chế toàn cầu
Trong bối cảnh cạnh tranh giữa các cường quốc ngày càng gay gắt, xu hướng đa cực hóa trật tự thế giới đang diễn ra mạnh mẽ, đặt ra nhu cầu cấp thiết về cải cách các thể chế toàn cầu. Các diễn đàn đa phương quốc tế lớn và khu vực trong nửa đầu năm 2024 đã dành nhiều thời gian thảo luận về vấn đề này, phản ánh mối quan tâm ngày càng gia tăng của cộng đồng quốc tế.
Sự dịch chuyển cán cân quyền lực kinh tế toàn cầu tiếp tục diễn ra với tốc độ nhanh chóng. Các nền kinh tế mới nổi, nhất là Trung Quốc và Nhóm các nền kinh tế mới nổi (BRICS), đang đóng vai trò ngày càng quan trọng trong việc định hình trật tự kinh tế thế giới. Tại Diễn đàn Kinh tế thế giới Davos, nhiều chuyên gia nhấn mạnh sự trỗi dậy của “phương Nam toàn cầu” (Global South) như một lực lượng kinh tế và chính trị quan trọng. Điều này dẫn đến sự hình thành một hệ thống đa cực mới, không còn tập trung vào phương Tây như trước đây.
Sự thay đổi này không chỉ thể hiện ở lĩnh vực kinh tế, mà còn lan rộng sang các lĩnh vực khác. Tại Diễn đàn Valdai, các học giả Nga đã đề xuất khái niệm về một “trật tự thế giới đa văn minh”, trong đó các nền văn minh lớn, như Trung Quốc, Ấn Độ, Nga và phương Tây cùng tồn tại, tương tác trên cơ sở bình đẳng. Mặc dù còn nhiều tranh cãi, ý tưởng này phản ánh xu hướng ngày càng tăng trong việc thách thức sự thống trị của các giá trị và thể chế phương Tây trong trật tự quốc tế.
Trong bối cảnh này, nhu cầu cải cách các thể chế quốc tế, như Liên hợp Quốc, Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), Ngân hàng Thế giới (WB) càng trở nên cấp thiết. Tại Diễn đàn Jeju, các đại biểu thảo luận sôi nổi về vấn đề cải cách Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, bao gồm việc sử dụng quyền phủ quyết có trách nhiệm hơn và thay đổi cơ chế ra quyết định. Nhiều ý kiến cho rằng, cấu trúc hiện nay của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc không còn phản ánh chính xác cán cân quyền lực toàn cầu, do vậy, cần được điều chỉnh để tăng cường tính đại diện và tính hiệu quả. Tuy nhiên, quá trình cải cách này đang gặp nhiều trở ngại do sự khác biệt về lợi ích giữa các cường quốc truyền thống và các nền kinh tế mới nổi. Tại Hội nghị An ninh Munich, các nhà lãnh đạo phương Tây bày tỏ quan ngại về việc cải cách có thể làm suy giảm nguyên tắc và giá trị cốt lõi của trật tự quốc tế hiện hành. Ngược lại, tại SPIEF, các đại diện đến từ Nga và Trung Quốc kêu gọi một cuộc cải cách triệt để hơn nhằm xây dựng một “trật tự quốc tế công bằng và dân chủ” hơn.
Đáng chú ý, sự gia tăng của chủ nghĩa đa phương cạnh tranh cũng đang thách thức vai trò của hệ thống Bretton Woods(1). Sự phát triển của các tổ chức, như Ngân hàng Đầu tư cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB), Ngân hàng Phát triển mới của BRICS, đang tạo ra một hệ thống quản trị toàn cầu đa dạng hơn. Tuy nhiên, điều này cũng mang đến tâm lý quan ngại về nguy cơ phân mảnh và giảm hiệu quả trong quản trị toàn cầu.
Mặc dù thế giới và hệ thống quản trị toàn cầu đang gặp không ít thách thức, song nhìn chung, tất cả các diễn đàn đều ủng hộ và khẳng định tầm quan trọng của hệ thống quốc tế hình thành kể từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai, cũng như của chủ nghĩa đa phương và luật pháp quốc tế, nhất là Liên hợp quốc. Xu hướng đa cực hóa trật tự thế giới đang đặt ra những thách thức to lớn đối với hệ thống quản trị toàn cầu hiện hành. Nhiều ý kiến kêu gọi cần có phương thức tiếp cận cân bằng và toàn diện hơn trong cải cách thể chế toàn cầu. Trong khi nhu cầu cải cách ngày càng hiện hữu, việc tìm ra một phương cách tiếp cận được tất cả các bên chấp thuận vẫn còn là một thách thức lớn. Điều này đòi hỏi sự đối thoại, thỏa hiệp và sáng tạo từ tất cả các quốc gia để xây dựng một trật tự thế giới công bằng, hiệu quả và bền vững hơn.
Tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu
Tiếp nối xu hướng đa cực hóa và những thay đổi trong trật tự thế giới, quá trình tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu đang diễn ra mạnh mẽ, được thảo luận sôi nổi tại nhiều diễn đàn đa phương quốc tế, khu vực trong nửa đầu năm 2024. Đại dịch COVID-19, căng thẳng địa - chính trị và cuộc cạnh tranh chiến lược giữa các cường quốc đã làm nổi bật tính dễ bị tổn thương của các chuỗi cung ứng hiện tại, thúc đẩy các quốc gia và doanh nghiệp tìm kiếm giải pháp mới.
Tại Diễn đàn Kinh tế thế giới Davos, nhiều lãnh đạo doanh nghiệp và chuyên gia kinh tế đã nhấn mạnh xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng, chuyển sản xuất về gần hơn với thị trường tiêu thụ hoặc đến các nước cùng quan điểm chiến lược, an ninh quốc gia để giảm thiểu rủi ro địa - chính trị và bảo đảm tính linh hoạt của chuỗi cung ứng. Chẳng hạn, một số tập đoàn công nghệ lớn của Mỹ đã công bố kế hoạch mở rộng sản xuất tại Mexico và các nước Đông Âu, trong khi nhiều tập đoàn Nhật Bản đang tăng cường đầu tư vào khu vực Đông Nam Á.
Xu hướng này tạo ra cơ hội lớn cho các nền kinh tế mới nổi, nhất là các nước ASEAN, để tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu. Tại Diễn đàn Tương lai ASEAN, các nhà lãnh đạo khu vực đã thảo luận về cách thức tận dụng cơ hội này để thúc đẩy công nghiệp hóa và nâng cấp công nghệ. Tuy nhiên, các nước cũng nhận thức rõ về thách thức trong việc cạnh tranh với các trung tâm sản xuất đã được thiết lập như Trung Quốc.
Đáng chú ý, quá trình tái cấu trúc chuỗi cung ứng không chỉ đơn thuần là việc di chuyển địa điểm sản xuất, mà còn liên quan đến áp dụng những công nghệ mới để tăng cường khả năng phục hồi và thích ứng linh hoạt. Tại SPIEF, các chuyên gia tập trung thảo luận về vai trò của AI, internet vạn vật (IoT) và công nghệ chuỗi khối (blockchain) trong việc tối ưu hóa chuỗi cung ứng. Những công nghệ này có thể giúp doanh nghiệp dự đoán và ứng phó nhanh chóng với các gián đoạn, đồng thời tăng cường tính minh bạch và truy xuất nguồn gốc.
Tuy nhiên, quá trình tái cấu trúc này cũng đặt ra nhiều thách thức. Tại Đối thoại Shangri-La, các nhà hoạch định chính sách bày tỏ quan ngại về nguy cơ gia tăng chi phí sản xuất và áp lực lạm phát trong thời gian ngắn hạn. Việc di chuyển sản xuất cũng có thể gây xáo trộn đáng kể trên thị trường lao động, đòi hỏi cần có những chính sách hỗ trợ và đào tạo lại lực lượng lao động.
Ngoài ra, xu hướng tái cấu trúc chuỗi cung ứng cũng khiến cộng đồng quốc tế quan ngại về nguy cơ phân mảnh kinh tế toàn cầu. Tại Hội nghị An ninh Munich, một số nhà lãnh đạo cảnh báo việc quá chú trọng vào dịch chuyển chuỗi cung ứng có thể dẫn đến sự hình thành các khối kinh tế riêng biệt, làm suy yếu hệ thống thương mại toàn cầu và tăng nguy cơ xung đột. Để ứng phó với những thách thức này, nhiều nhà lãnh đạo kêu gọi tăng cường hợp tác quốc tế trong việc xây dựng các chuỗi cung ứng bền vững và linh hoạt. Tại Diễn đàn Jeju vì Hòa bình và Thịnh vượng, nhiều chuyên gia đề xuất việc thiết lập cơ chế chia sẻ thông tin và phối hợp chính sách giữa các quốc gia để quản lý rủi ro tốt hơn trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Về tổng thể, thảo luận tại các diễn đàn cho thấy quá trình tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu đang diễn ra mạnh mẽ, mang lại cả cơ hội và thách thức cho các quốc gia và doanh nghiệp. Xu hướng này không chỉ phản ánh những thay đổi trong địa - chính trị và địa - kinh tế toàn cầu, mà còn đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc xây dựng một hệ thống thương mại quốc tế linh hoạt, bền vững và công bằng hơn; đồng thời, đòi hỏi cần có hợp tác chặt chẽ giữa các chính phủ, doanh nghiệp và tổ chức quốc tế để tìm ra giải pháp cân bằng, đáp ứng được cả nhu cầu an ninh quốc gia và lợi ích của nền kinh tế toàn cầu.
AI, công nghệ số và thách thức đặt ra
Cuộc cách mạng công nghệ số với AI đóng vai trò trung tâm được nhiều học giả và giới chuyên gia đánh giá là một trong những động lực quan trọng định hình tương lai thế giới. Các diễn đàn đa phương quốc tế, khu vực trong nửa đầu năm 2024 cũng dành nhiều sự quan tâm đối với chủ đề này, nhất là vai trò của AI và những thách thức về an ninh mạng đang ngày càng gia tăng.
Tại Diễn đàn Kinh tế thế giới Davos, AI là chủ đề trung tâm với nhiều phiên thảo luận về tiềm năng và rủi ro của công nghệ này. Các chuyên gia nhấn mạnh khả năng của AI trong việc thúc đẩy đổi mới, gia tăng năng suất và giải quyết thách thức toàn cầu, như biến đổi khí hậu và chăm sóc sức khỏe, song cũng cảnh báo về rủi ro tiềm ẩn, bao gồm mất việc làm do tự động hóa, sự thiên vị trong các thuật toán AI và khả năng AI bị lạm dụng vì những mục đích xấu.
Vấn đề quản trị AI cũng được thảo luận sôi nổi. Tại Diễn đàn Jeju vì Hòa bình và Thịnh vượng, các đại biểu kêu gọi xây dựng một thỏa thuận toàn cầu để kiểm soát AI, nhấn mạnh nhu cầu thiết lập tiêu chuẩn đạo đức và quy tắc sử dụng AI có trách nhiệm. Tuy nhiên, việc đạt được sự đồng thuận quốc tế về vấn đề này vẫn còn là một thách thức, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh công nghệ giữa các cường quốc ngày càng gay gắt.
Song song với sự phát triển của AI, chuyển đổi số đang tác động sâu sắc đến thị trường lao động toàn cầu. Tại SPIEF, các chuyên gia thảo luận về xu hướng “kinh tế thời vụ” (gig economy) và sự gia tăng của làm việc từ xa, vốn được đẩy mạnh bởi đại dịch COVID-19. Những thay đổi này đang tạo ra cả cơ hội và thách thức đối với người lao động và doanh nghiệp, đòi hỏi sự điều chỉnh trong chính sách lao động cũng như an sinh xã hội.
An ninh mạng nổi lên như một mối quan tâm hàng đầu trong thời kỳ kỷ nguyên số. Tại Hội nghị An ninh Munich, các nhà lãnh đạo thảo luận về sự gia tăng của các cuộc tấn công mạng có tổ chức, bao gồm cả những cuộc tấn công nhắm vào kết cấu hạ tầng quan trọng và can thiệp vào quá trình dân chủ. Việc xây dựng khả năng phòng thủ mạng và thiết lập quy tắc ứng xử trong không gian mạng được xem là ưu tiên cấp bách.
Đáng chú ý, vấn đề bảo vệ dữ liệu và quyền riêng tư trong thời kỳ kỷ nguyên số cũng được quan tâm đặc biệt. Tại Đối thoại Shangri-La, các đại biểu thảo luận về thách thức trong việc cân bằng giữa đổi mới công nghệ và bảo vệ quyền cá nhân. Nhiều quốc gia đang xem xét hoặc đã ban hành quy định mới về bảo vệ dữ liệu, nhưng vẫn còn nhiều tranh cãi về cách tiếp cận phù hợp.
Trong bối cảnh này, hợp tác quốc tế trong lĩnh vực công nghệ càng trở nên quan trọng. Tại Diễn đàn Tương lai ASEAN, các nhà lãnh đạo ASEAN nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng một hệ sinh thái số khu vực, bao gồm hài hòa hóa các quy định và thúc đẩy lưu chuyển dữ liệu xuyên biên giới. Tuy nhiên, những nỗ lực này vẫn đối mặt với thách thức từ xu hướng “chủ quyền số” đang gia tăng ở nhiều quốc gia.
Tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk (giữa) chủ trì Hội nghị thượng đỉnh toàn cầu về trí tuệ nhân tạo theo hình thức trực tuyến, ở Seoul, ngày 21-5-2024_Ảnh: AFP/TTXVN
Nhìn chung, cuộc cách mạng công nghệ số đang mang lại cả cơ hội và thách thức đối với cộng đồng quốc tế. Trong khi AI và các công nghệ mới hứa hẹn thúc đẩy đổi mới và tăng trưởng, song cũng đặt ra nhiều thách thức về đạo đức, quản trị và an ninh. Việc xây dựng một khuôn khổ quản trị công nghệ toàn cầu hiệu quả, cân bằng giữa đổi mới và bảo vệ an ninh, sẽ là một trong những thách thức quan trọng nhất mà cộng đồng quốc tế phải đối mặt trong những năm tới.
Biến đổi khí hậu và chuyển đổi năng lượng
Trong bối cảnh các thách thức toàn cầu ngày càng phức tạp, biến đổi khí hậu và nhu cầu chuyển đổi năng lượng tiếp tục là những vấn đề cấp bách được thảo luận sâu rộng tại các diễn đàn đa phương quốc tế, khu vực trong nửa đầu năm 2024. Tại Diễn đàn Jeju vì Hòa bình và Thịnh vượng, các chuyên gia cảnh báo thế giới đã bước vào giai đoạn “Trái đất sôi sục” (global boiling), với những tác động ngày càng nghiêm trọng và hiện hữu của biến đổi khí hậu đối với môi trường, kinh tế và xã hội toàn cầu. Điều này đòi hỏi cần có những hành động khẩn cấp và phối hợp từ tất cả các quốc gia, vượt ra ngoài những cam kết hiện tại trong Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu được thông qua tại Hội nghị các bên lần thứ 21 của Công ước khung Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP-21) vào tháng 12-2015.
Tại Diễn đàn Kinh tế thế giới Davos, quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế carbon thấp được nhấn mạnh không chỉ như một yêu cầu môi trường, mà còn là một cơ hội kinh tế lớn. Các nhà lãnh đạo doanh nghiệp và chính phủ đã thảo luận về tiềm năng to lớn trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, công nghệ pin và phương tiện giao thông điện. Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo cũng nhận thức rõ về những thách thức trong quá trình chuyển đổi, nhất là đối với các nền kinh tế đang phát triển vẫn phụ thuộc nhiều vào nhiên liệu hóa thạch.
Vấn đề công bằng trong quá trình chuyển đổi năng lượng cũng được quan tâm đặc biệt tại các diễn đàn. Các học giả, chuyên gia đến từ các nước đang phát triển nhấn mạnh nhu cầu về hỗ trợ tài chính và chuyển giao công nghệ từ các nước phát triển để thực hiện quá trình chuyển đổi một cách công bằng và bền vững, đồng thời kêu gọi xem xét lại cam kết về giảm phát thải để phản ánh chính xác hơn khả năng và hoàn cảnh cụ thể của mỗi quốc gia. Bên cạnh đó, cũng có nhiều ý kiến nhấn mạnh mối liên hệ giữa biến đổi khí hậu và các vấn đề về di cư, an ninh lương thực, xung đột tài nguyên. Điều này cho thấy, biến đổi khí hậu không chỉ là vấn đề môi trường, mà còn là một thách thức an ninh phi truyền thống quan trọng, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các quốc gia trong khu vực.
Có thể thấy, những thảo luận tại các diễn đàn đa phương quốc tế, khu vực đã phản ánh sự nhận thức ngày càng gia tăng về tính cấp bách của vấn đề biến đổi khí hậu và nhu cầu chuyển đổi năng lượng. Tuy nhiên, việc chuyển từ nhận thức sang hành động hiệu quả vẫn còn là một thách thức lớn, đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ giữa các quốc gia, sự đổi mới trong công nghệ và chính sách, cũng như sự cam kết mạnh mẽ từ cả khu vực công và khu vực tư nhân.
Qua phân tích các xu hướng và thảo luận nổi bật tại các diễn đàn đa phương quốc tế lớn trong nửa đầu năm 2024, có thể thấy thế giới đang trải qua một giai đoạn chuyển đổi sâu sắc và đầy thách thức. Từ những căng thẳng địa - chính trị kéo dài đến sự cạnh tranh gay gắt giữa các cường quốc, từ quá trình cấu trúc lại trật tự thế giới đến cuộc cách mạng công nghệ số và thách thức biến đổi khí hậu, tất cả đều đòi hỏi cấp bách một mức độ nhận thức cao hơn và rộng hơn về hợp tác, thích ứng và tự cường của cộng đồng quốc tế. Những thách thức mà thế giới đang đối mặt đòi hỏi cần có cách tiếp cận toàn diện và sáng tạo; sự cân bằng giữa lợi ích quốc gia và trách nhiệm khu vực, toàn cầu, giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường, giữa đổi mới công nghệ và bảo đảm an ninh. Đồng thời, việc cải cách và tăng cường hiệu quả các thể chế quản trị toàn cầu là điều cấp thiết để ứng phó với thực tế địa - chính trị đang thay đổi nhanh chóng.
Trong bối cảnh này, vai trò của ngoại giao đa phương nói chung và sự lớn mạnh, lan tỏa sống động của các diễn đàn đối thoại kênh bán chính thức nói riêng trở nên quan trọng, thiết thực hơn bao giờ hết. Đây là “sân chơi” nhiều giá trị tiềm năng, mang ý nghĩa chiến lược lâu dài, đặc biệt phù hợp với các quốc gia tầm trung trong quan hệ quốc tế với thế mạnh kết nối, nỗ lực đóng góp tạo dựng, thúc đẩy văn hóa hòa bình, đối thoại, hợp tác, giúp thế giới vượt qua nguy cơ của chiến tranh, xung đột, đối đầu, suy giảm lòng tin.
Là một thành viên tích cực, chủ động, có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế, ưu tiên cao cho đối ngoại đa phương và tiến trình hội nhập quốc tế toàn diện, sâu rộng, Việt Nam không đứng ngoài xu thế đó của thế giới. Hưởng ứng Hội nghị thượng đỉnh về Tương lai thế giới của Liên hợp quốc và hướng tới Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN đến năm 2045, ngày 23-4-2024, Việt Nam đã đưa ra sáng kiến và tổ chức thành công Diễn đàn Tương lai ASEAN (AFF) năm 2024 tại Thủ đô Hà Nội, được dư luận khu vực và quốc tế đánh giá cao. Đây là diễn đàn quốc tế kênh bán chính thức do Học viện Ngoại giao Việt Nam tổ chức định kỳ thường niên nhằm mở ra một kênh đối thoại, tương tác mở, bao trùm, đa thành phần, lấy người dân làm trung tâm, giữa các chính phủ với các chuyên gia, học giả, doanh nghiệp, các tầng lớp xã hội trong Cộng đồng ASEAN và các đối tác của ASEAN. Với những chủ đề thảo luận đang thu hút nhiều sự quan tâm của dư luận quốc tế, AFF là nơi gặp gỡ, kết nối, chia sẻ sáng kiến, ý tưởng, là sự tin tưởng về những giá trị đặc trưng và tương lai tốt đẹp của ASEAN, vì hòa bình, hợp tác và thịnh vượng chung của người dân ASEAN, khu vực và thế giới. Với tầm nhìn đó, AFF sẽ tiếp tục được tổ chức tại Thủ đô Hà Nội vào năm 2025 - cột mốc đánh dấu 30 năm Việt Nam gia nhập ASEAN và ngày càng đóng góp chủ động, tích cực, có trách nhiệm đối với sự lớn mạnh của Cộng đồng ASEAN.
-----------------
(1) Hệ thống quan hệ tiền tệ dùng đồng USD thay thế cho một thước đo duy nhất để thanh toán tiền tệ quốc tế và lưu trữ, dự trữ
Nguồn: Tạp chí Cộng sản
